Έρευνα

Η επανάσταση της τυπογραφίας: αρχέτυπα & παλαίτυπα

5 Αυγούστου, 2023

Μεταξύ των εκθεμάτων του μουσείου, υπάρχει μια σημαντική συλλογή με πρώιμες έντυπες εκδόσεις. Πρόκειται για βιβλία που τυπώθηκαν τα πρώτα χρόνια της τυπογραφίας (αρχέτυπα, 15ος αι.) και τους αιώνες που ακολούθησαν (παλαίτυπα, 16ος-17ος αι.). Οι εκδόσεις αυτές μάς επιτρέπουν να μελετήσουμε τη μετάβαση από την εποχή του χειρογράφου στην εποχή της μηχανικής αναπαραγωγής των βιβλίων. Η «επανάσταση της τυπογραφίας» διευρυνε την πρόσβαση των ανθρώπων στη γνώση και συνέβαλλε στη μόρφωση μεγαλύτερων τμημάτων της κοινωνίας.

Για τη μελέτη των πρώιμων εκδόσεων το μουσείο συνεργάζεται με τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, η οποία διαθέτει μια από τις μεγαλύτερες συλλογές αρχετύπων και παλαιτύπων στην Ελλάδα https://www.ascsa.edu.gr/research/gennadius-library-gr/about-us-gr

 

Την ευθύνη της έρευνας έχει η Επικεφαλής Βιβλιοθηκάριος της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, κ. Ειρήνη Σολομωνίδη.

 

Α. Αρχέτυπα

Στο Μουσείο Κανελλοπούλου υπάρχουν δύο αρχέτυπα:

1. Αριστοτέλους [τα σωζόμενα], 2ος τόμος.  Βενετία, 1497.

 

Πρόκειται για τον δεύτερο από τους πέντε τόμους των Απάντων του Αριστοτέλη, που εκδόθηκαν στα ελληνικά από τον Ιταλό ουμανστή Άλδο Μανούτιο στη Βενετία μεταξύ 1495 και 1498. Ήταν η πρώτη έντυπη έκδοση έργων του Αριστοτέλη στα ελληνικά και ένα από
πιο φιλόδοξα εκδοτικά εγχειρήματα του 15ου αιώνα. Ο τόμος του Μουσείου Κανελλοπούλου έχει 600 σελίδες και περιλαμβάνει τα έργα Φυσικής ακροάσεως, Περί ουρανού, Περί γενέσεως και φθοράς, Μετεωρολογικά,  Περί κόσμου, καθώς και επιλεγμένα κείμενα του Θεόφραστου, του Γαληνού και του Φίλωνα Αλεξανδρέα.Το βιβλίο σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και διατηρεί την πρωτότυπη βιβλιοδεσία. Το περιεχόμενο και οι σημειώσεις στα περιθώρια των σελίδων (marginalia) μάς δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τις τεχνικές της πρώιμης τυπογραφίας, τον τρόπο ανάγνωσης και μελέτης αλλά και για την απήχηση των επιστημονικών έργων του Αριστοτέλη κατά την Αναγέννηση.Το βιβλίο έχει ψηφιοποιηθεί και πρόκειται σύντομα να γίνει διαθέσιμο στο κοινό μέσω της ιστοσελίδας του μουσείου.

 

To αρχέτυπο με έργα του Αριστοτέλη

Λεπτομέρεια με πρωτότυπο υδατογράφημα

 

2. Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον. Βενετία, 1499.

Πρόκειται για ένα από τα πρωιμότερα λεξικά που τυπώθηκαν στα ελληνικά και είναι ένα από τα πρώτα βιβλία που τυπώθηκαν σε ελληνικά τυπογραφεία. Εκδόθηκε το 1499 στο τυπογραφείο του Ζαχαρία Καλλιέργη στη Βενετία, σε επιμέλεια του κρητικού λόγιου Μάρκου Μουσούρου.


Το βιβλίο σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση και είναι ένα από μόλις τέσσερα αντίτυπα που γνωρίζουμε από ελληνικές βιβλιοθήκες. Χαρακτηρίζεται από την πλούσια διακόσμηση των σελίδων με εντυπωσιακά πρωτογράμματα, επίτιτλα και εκτεταμένη χρήση της ερυθροτυπίας.
Δείτε την παρουσίαση της Γενναδείου Βιβλιοθήκης για τα αρχέτυπα και την πρώιμη ελληνκή τυπογραφία

Δείτε βίντεο για την επανάσταση της τυπογραφίας

 

Β. Παλαίτυπα

Στη συλλογή υπάρχουν 15 παλαίτυπα που χρονολογούνται στον 16ο και 17ο αιώνα. Περιλαμβάνουν έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Όμηρο, Ηρόδοτο, Σοφοκλή), λεξικά, ιστορικές μελέτες, φιλοσοφικά κείμενα και μια πρώιμη ιστορία της Αθήνας.

Τα παλαίτυπα βρίσκονται στη διαδικασία συντήρησης και μελέτης. Η παρούσα σελίδα θα ενημερώνεται με νέα όσο προχωράει η μελέτη.

Κατάλογος παλαιτύπων

  1. JoachimCamerarius(1500-1574). Σοφοκλέους τραγωδίαι επτά = Sophoclis tragoediae septem cumcommentarijs interpretationum argumenti Thebaidos fabularum Sophoclis. Haganoae: ex officina Seceriana, 1534. 2 μέρη σε 1 τόμ. ([228], 95 φύλλα). 17 έκ.
  2. Λεξικόν Βαρίνου Φαβωρίνου… το μέγα και πάνυ ωφέλιμον, εκ πολλών και διαφόρων βιβλίων, απάσης της ελληνικής φωνής υπόμνημα = Dictionarium Varini Phavorini… magnum illud ac perutile multis variisque ex autoribuscollectum, totius linguae, Graecae commentarius. Basileae: [Robert Winter], 1538. [8] σ., 1900 στ., [1] σελ. 31 εκ.
  3. L. Coelii Lactantii Firmiani Diuinarum institutionum lib. VII ; De ira Dei liber I ; De opificio Dei liber I ; Epitome in libros suos, liber acephalos ; Carmen de Phoenice ; [Carmen de] resurrectione Dominica ; [Carmen de] passione Domini. Lugduni, : Apud Ioan. Tornaesium, & Gulielmum Gazeium., 1548. 787, [45] σελ.; 13 εκ,
  4. Οι της ηρωικής ποιήσεως πρωτεύοντες ποιηταί, και άλλοι τινές = Poetae graeci principes heroici carminis. [Geneva]: Excudebat Henricus Stephanus, illustris viri Huldrichi Fuggeri typographus, 1566.  781, 489 σελ. 41 εκ.
  5. Ηροδότου του Αλικαρνασσέως ιστορία, ή ιστοριών λόγοι θ‘, επιγραφόμενοι Μούσαι = Herodoti Halicarnassei historia, sive, historiarum libri IX, qui inscribuntur Musae. [Geneva]: Excudebat Henricus Stephanus, 1570. 24, 362 [δηλ. 364], 20 σελ. 33 εκ.
  6. Processus iuris scripti et consuetudinis frequentioris per Germaniam, etiam hoc tempore in camera imperiali usitatus : breviter complectens officia omnium personarum legitime in iudicio versantium = Gerichtlicher Proceß des geschribene[n] Rechts, Gewonheit unnd täglichen Brauchs in Germanien auch jetziger zeit am Keyserlichen Cammergericht üblich. Coloniae Agrippinae: Gymnicus, 1592. [8], 268, [20] σελ., 20 εκ.
  7. Neander, Michael. De Re Poetica Graecorum; Sive: Epithetorum Graecorum Lib. 1, Phraeseon Poeticarum Lib. 1, Descriptionum Variarum Et Elegantiarum Secundum … Libri Quatuor. 2. ed. Lipsiae: [M. Lantzenberger], 1592. [28], 725 σελ. 17 εκ.
  8. Tractatvs de antiqvitatibvs temporvm Dn. Aymonis Cravettae a Sauiliano, iureconsulti clarissimi, & senatoris illustrissimi Ducis Ferrariensis : quæstio item in vtranq[ue] partem super statvto Ferrariensi, de mulierum indemnitatibus. Qvibvs D. Cravettae repetitionem rvbricae de legatis primo, nouè adiecimus. Eiusdem D. Cravettæ repetitionem Rvbricæ de legatis primo in hac recognita editione adiecimus. Spirae Nemetvm : Apud Bernhardum Albinum, 1595. [8], 689, [63] σελ. ; 16 εκ.
  9. Tractatus de modo articulandi et probandi : ad praxim valde utilis, et omnibus tam Studiosis, quam Causidicis, in foro saeculari, Ecclesiasticoq[ue] versantibus summe necessarius ; cum summariis, et Indice locupletissimis. Spirae Nemetum : Albinus, 1598, [8], 661, [1], [64] σελ., 20 εκ.
  10. ΆνναΚομνηνή, Alexiados libri VIII ab Anna Comnena de rebus a patre gestis scripti Nunc primum a Davide Hoeschelio … editi. Augustae Vindelicorum:  Ad insigne Pinus …, 1610. [6], 188 σελ. 21 εκ.
  11. Johann Wilhelm Neumayr von Ramsla. Bellum Cypricum, oder Beschreibung des krieges:. welchen im jahr Christi 1570, 71 und 72 der Grosstürck Selim wider die Venetianer wegen des Königreichs Cypren geführet. Leipzig in verlegung Henning Grossen des jüngern: [gedruckt durch Justum Jansonium Danum], 1621. (7), 449 σελ. 4to.
  12. Του εν αγίοις πατρός ημών Ιουστίνου φιλοσόφου και μάρτυρος ζωζόμενα [sic] = Iustini philosophi et martyris opera. Item Athenagorae Atheniensis, Theophili Antiocheni, Tatiani Assyrij, & Hermiae philosophi tractatus aliquot. Parisiis : Apud Carolum Morellum, 1636. [28], 539, [1], 56, [60], 196, [4] σελ.: εικ. (πορτρ.), 38 εκ.
  13. Paul Rycaut. The present state of the Ottoman Empire :. containing the maxims of the Turkish politie, the most material points of the Mahometan religion… their military discipline, with an exact computation of their forces both by land and sea. Illustrated with divers pieces of sculpture… In three books. 3rd ed.. London, 1670. [10], 216 σελ.: εικ. ; 30 cm.
  14. Academia Prisca Graeciae h.e. Tractatus Historicus De Graeciae Priscis Professoribus, Socraticis, Platonicis seu Academicis, Perpateticis & Stoicis, aliisque : Opusculum Singulariter Utile. [Jena] : Litteris Bauhoferianis ; Jena. 1674. [49] φύλλα, 4ο.
  15. André Georges Guillet. Athènes ancienne et nouvelle, et l’estat présent de l’empire des Turcs, contenant la vie du Sultan Mahomet IV, le ministere de Coprogli Achmet Pacha, G. Vizir, & son campement devant Candie, avec le plan de la ville d’Athènes. Paris: Estienne Michallet, 1675. [24], 456, [34] σελ. 2 σχέδια. 16 εκ.
    Σελίδες από το παλαίτυπο
    Οι της ηρωικής ποιήσεως πρωτεύοντες ποιηταί, και άλλοι τινές. Γενεύη: Ερρίκος Στέφανος, 1566