Μεσοβυζαντινή Περίοδος

Η πρώτη φάση της περιόδου (632-867) χαρακτηρίζεται από συνεχείς μετασχηματισμούς και την προσπάθεια της αυτοκρατορίας να επιβιώσει. Η εξάπλωση των Αράβων και του Ισλάμ στερεί το Βυζάντιο από τα εδάφη του στην Βόρειο Αφρική, την Αίγυπτο και τη Συροπαλαιστίνη. Χάνονται περιοχές πλούσιες σε πρώτες ύλες και σιτηρά, αλλά και πνευματικά κέντρα μεγάλης εμβέλειας (Αλεξάνδρεια). Οι Άραβες μάλιστα θα απειλήσουν δύο φορές την Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα, στα Βαλκάνια, και ενώ σλαβικά φύλλα έχουν εγκατασταθεί στον ελλαδικό χώρο, εμφανίζονται οι Βούλγαροι, οι οποίοι θα αποτελέσουν διαρκή απειλή για την αυτοκρατορία.

Στο εσωτερικό της, η Βυζαντινή αυτοκρατορία ταλανίζεται για έναν περίπου αιώνα από την Εικονομαχία, πεδίο θεολογικής, κοινωνικής και πολιτικής διαμάχης, σχετικά με την απεικόνιση ή μη του Θεού στην τέχνη. Το τέλος δίνεται το 843 με την νίκη της εικονόφιλης παράταξης. Το ίδιο διάστημα, η ανασφάλεια, οι πόλεμοι, οι λεηλασίες και οι επιδημίες οδηγούν σε παρακμή και συρρίκνωση των αστικών κέντρων, τα οποία σταδιακά μετατρέπονται σε οχυρωμένες μικρές πόλεις (πόλεις-κάστρα), με κύριο μέλημα την ασφάλεια των κατοίκων.

Η περίοδος της δυναστείας των Μακεδόνων (867-1081), συμπίπτει ιστορικά με την αντεπίθεση του Βυζαντίου σε όλα τα μέτωπα. Αποτελεί περίοδο πνευματικής άνθισης και αναβίωσης των γραμμάτων και των τεχνών, που εκδηλώνεται με την αντιγραφή χειρογράφων κειμένων της κλασικής γραμματείας, την μελέτη και τον σχολιασμό τους (Πρώτος Βυζαντινός Ουμανισμός).

Κατά τον 9ο και 10ο αι., με συγκροτημένες κινήσεις της Εκκλησίας και του Κράτους εκχριστιανίζονται οι Μοραβοί, οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι και οι Ρώσοι, οι οποίοι εντάσσονται στην σφαίρα πολιτισμικής επιρροής του Βυζαντίου. Το Βυζαντινό κράτος φτάνει στο απόγειο της δύναμής του στα χρόνια του Βασιλείου Β’ (976-1025). Η ειρήνη και η ευημερία επιτρέπουν την οικονομική ανάπτυξη των πόλεων και της υπαίθρου. Ακολουθεί περίοδος κρίσης, που σηματοδοτείται με την οριστική εγκατάσταση των Σελτζούκων Τούρκων στη Μικρά Ασία (1071) και την εμφάνιση του νορμανδικού κινδύνου δυτικά.

Κατά την τελευταία φάση της περιόδου (1081-1204) διαμορφώνονται νέες σχέσεις με τη Δυτική Ευρώπη. Σε οικονομικό επίπεδο ξεκινά η διείσδυση των ιταλικών ναυτικών πόλεων στην επικράτεια του Βυζαντίου, σε εκκλησιαστικό επικρατούν τεταμένες σχέσεις μεταξύ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ενώ σε στρατιωτικό κυριαρχούν η νορμανδική απειλή και οι Σταυροφορίες. Οι τελευταίες θα επιφέρουν βαρύ πλήγμα στο Βυζάντιο, όταν ο στρατός της Δ’ Σταυροφορίας θα καταλάβει την Κωνσταντινούπολη (1204) και θα καταλύσει το Βυζαντινό κράτος.