Σκουλαρίκι με προτομή της Θεοτόκου

Το σκουλαρίκι έχει σχηματισθεί από δύο όμοια συγκολλημένα ελάσματα. Το άγκιστρο είναι πεταλόσχημο. Ο διάκοσμος έχει αποδοθεί με την έκκρουστη τεχνική, ενώ κάποιες λεπτομέρειες και η επιγραφή είναι εγχάρακτες.

Στο κάτω μέρος διαμορφώνεται μια πλατιά ταινία περιβαλλόμενη από λεπτό κυμάτιο, στρεπτό σύρμα και δεκατέσσερις ημισφαιρικούς κόμβους. Στο κέντρο, εκτός ταινίας, ένα κυκλικό μετάλλιο με περίτμητη προτομή της Θεοτόκου δεομένης. Το μετάλλιο ενώνεται με την ταινία με δύο δακρυόσχημα στοιχεία που φέρουν από έναν ημισφαιρικό και ένα δαχρυόσχημο κόμβο. Επάνω από το μετάλλιο της Θεοτόκου σταυρός τύπου Μάλτας με την εγχάρακτα επιγραφή. Το άγκιστρο προσαρμόζεται σε δύο σφαιρικά στοιχεία.

Στη Συλλογή του Dumbarton Oaks υπάρχει ένα ζευγάρι πανομοιότυπων σκουλαρικιών, τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς τις διαστάσεις και την επιγραφή. Πρέπει να κατασκευάσθηκαν στο ίδιο εργαστήριο.

Στο Μουσείο Κανελλοπούλου φυλάσσεται ένα άλλο, σχεδόν πανομοιότυπο σκουλαρίκι, αλλά από άργυρο. Έχει το ίδιο ακριβώς σχήμα και διάταξη των διακοσμητικών στοιχείων, στη θέση όμως της Παναγίας υπάρχει προτομή ανδρικής μορφής με κοντά μαλλιά και γένεια (Πέτρος;). Λείπει επίσης (έχει εκπέσει) ο ενεπίγραφος σταυρός που επέστρεφε το μετάλλιο με την προτομή.

Τέλος, ως προς τη μορφή του γράμματος Σ στην επιγραφή του σταυρού, η οποία επροβλημάτισε παλαιότερους ερευνητές, σε σημείο μάλιστα που να αμφισβητούν τη γνησιότητα του σκουλαρικιού, θα πρέπει να θεωρηθεί ως ηθελημένος αρχαϊσμός του καλλιτέχνη.

Πολλές ομοιότητες παρουσιάζει η προτομή της Παναγίας με απεικόνισή της, επίσης σε προτομή, σε νόμισμα του Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου (1042-1055). Στην ίδια περίπου εποχή ή και κάπως νωρίτερα μας οδηγούν το κομψό και αρμονικό σχέδιο και η άψογη εκτέλεση του κοσμήματος.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Σκαμπαβίας Κ. 2007. Λήμμα καταλόγου αρ. 58, στο Σκαμπαβίας Κ. – Χατζηδάκη Ν. (επιμ.), Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου. Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Συλλογή, Αθήνα, 66.