Πορτραίτο τύπου Φαγιούμ
H διατήρηση της εικόνας του νεκρού μετά θάνατον ήταν μια πανάρχαια αιγυπτιακή παράδοση, που εξασφαλιζόταν αφενός με την ταρίχευση του σώματος, αφετέρου με τη διακόσμηση της σαρκοφάγου. Όταν η Αίγυπτος βρέθηκε υπό πτολεμαϊκή και εν συνεχεία ρωμαϊκή εξουσία, συνέβησαν πολιτισμικές μείξεις, μία εκ των οποίων αφορούσε τον τρόπο απεικόνισης των νεκρών.
Τα πορτραίτα Φαγιούμ είναι προσωπογραφίες ελληνο-ρωμαϊκής τεχνοτροπίας, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν σε ταφές ρωμαϊκών χρόνων. Ζωγραφίζονταν σε ξύλινους πίνακες και τοποθετούνταν στο ταριχευμένο σώμα, εκεί που παλαιότερα βρισκόταν το προσωπείο του νεκρού ή της νεκρής. Ονομάστηκαν έτσι επειδή τα περισσότερα έχουν βρεθεί στην όαση Φαγιούμ, νοτίως του Καΐρου. Χαρακτηρίζονται από την έντονα φυσιοκρατική απόδοση, τα ζωηρά χρώματα και τις πλούσιες διακοσμητικές λεπτομέρειες (ενδύματα, κοσμήματα, κομμώσεις). Λόγω των έντονων βλεμμάτων των μορφών, κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι τα πορτραίτα ζωγραφίζονταν εν ζωή.
Η παραγωγή τους σταμάτησε στα τέλη του 4ου αιώνα, πιθανότατα ως συνέπεια της πολιτικής του αυτοκράτορα Θεοδόσιου Α΄, που είχε σκοπό να περιορίσει τις παγανιστικές θρησκείες και παραδόσεις. Από άποψη αισθητικής και τεχνοτροπίας, τα πορτραίτα Φαγιούμ προσφέρουν μια γέφυρα μεταξύ της αρχαίας ζωγραφικής και της τέχνης της αγιογραφίας, που θα κυριαρχήσει τους επόμενους αιώνες.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Μπρούσκαρη Μ. 2006. Λήμμα καταλόγου αρ. 165, στο Χωρέμη-Σπετσιέρη Α. – Ζαρκάδας Α. (επιμ.), Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου. Αρχαία Τέχνη, Αθήνα, 256-257.
