Πήλινο όστρακο (θραύσμα αγγείου) που φέρει το όνομα του Θεμιστοκλή

Η αθηναϊκή δημοκρατία βασιζόταν στη ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα θεσμοθετημένα όργανα διοίκησης και απονομής δικαιοσύνης. Μία από τις περιπτώσεις άμεσης συμμετοχής ήταν η ψηφοφορία για το λεγόμενο «οστρακισμό». Σύμφωνα με νόμο του Κλεισθένη, εάν ικανός αριθμός πολιτών θεωρούσαν ότι κάποιος πολιτικός ή στρατιωτικός συνιστούσε απειλή για τη δημοκρατία, μπορούσε να γίνει ψηφοφορία με το ερώτημα του «οστρακισμού» του – που σήμαινε δεκαετή εξορία. Στην ψηφοφορία είχαν δικαίωμα να ψηφίσουν όλοι οι πολίτες, χαράζοντας το όνομα που είχαν επιλέξει πάνω σε ένα θραύσμα αγγείου ή όστρακο(γι’ αυτό και η ποινή λεγόταν «οστρακισμός»). Για να εξοριστεί κάποιος, απαιτούνταν τουλάχιστον 6.000 ψήφοι.

Αριστερά εικονίζεται όστρακο που χρησιμοποιήθηκε ως ψήφος κατά τη διαδικασία οστρακισμού του Θεμιστοκλή, που έλαβε χώρα στην Αθήνα λίγο πριν το 470 π.Χ. Φέρει εγχάρακτη επιγραφή ΘΕΜΙΣΤΟΚλΗΣ ΝΕΟΚΛΕΟΥΣ.